Έρχονται στιγμές στην ζωή μας που αναρωτιόμαστε αν αυτά που πιστεύουμε είναι αληθινά. Ή ακόμη καλύτερα, αν αυτά που πιστεύουμε, πρέπει να τα πιστεύουμε. Ε, λοιπόν θα σας πω μια ιστορία. Όταν ήμουν οχτώ χρονών, πέθανε ο παππούς μου.
Δεν ήμασταν πολύ κοντά, αλλά αυτό δεν παύει να σημαίνει ότι δεν τον αγαπούσα. Ένα βράδυ εκείνων των ημερών, καθόμουν με την ξαδέρφη μου στο μπαλκόνι κοιτώντας τον ουρανό όταν άξαφνα με ρώτησε: «Βλέπεις το πιο λαμπρό αστέρι στον ουρανό; Αυτός είναι ο παππούς μας». Εκείνη την στιγμή έκανα μια σκέψη που την κράτησα για τον εαυτό μου, διότι δεν ήθελα να της χαλάσω την καρδιά. Γιατί να είναι ο δικός μου παππούς το πιο λαμπρό αστέρι; Γιατί να μην είναι ο παππούς της γειτόνισσας; Τι το διαφορετικό έχει; Με το ίδιο σκεπτικό, άρχισα να αναρωτιέμαι γιατί να είναι πιο καλός ο δικός μου θεός και να μην είναι καλός ο Αλλάχ ας το πούμε; Επειδή γεννήθηκα στην Ελλάδα; Και αν είχα γεννηθεί στην Τουρκία; Και γιατί να πιστεύουμε σε θεούς ενώ ο Νίτσε εδώ και χρόνια μας έχει πει ότι ήδη πέθαναν; Ορίστε ένα καλό ερώτημα που πρέπει να απαντηθεί!
Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή. Οι
περισσότεροι, αν όχι όλοι, μεγαλώσαμε βασίζοντας τις θρησκευτικές μας
πεποιθήσεις στον χριστιανισμό. Σε πόσους έχει τύχει να βαριούνται απίστευτα τις
εκκλησίες, τα ρούχα που μυρίζουν από χιλιόμετρα λιβάνι και τους παπάδες που
περιμένουν να τους φιλήσεις το χέρι λες και είναι η Βίσση σε πρεμιέρα στο Romeo; Εγώ πάντως το παραδέχομαι. Είμαι μία από
αυτούς. Ολόκληρες Κυριακές να τις περνάω στην εκκλησία για να έχει να λέει η
μάνα μου ότι είμαι καλή χριστιανή. Σας
πληροφορώ ότι δεν με ενδιαφέρει καθόλου το θέμα. Ποτέ δεν πίστεψα ότι υπάρχει
θεός. Ποτέ δεν ένιωσα την ανάγκη να πιστέψω ότι υπάρχει θεός, παρόλο που
μεγάλωσα σε οικογένεια με χριστιανικές αρχές.
Δεν είναι όμως τα παραπάνω που πραγματικά με
ενοχλούν στην θρησκεία μου. Με ενοχλούν περισσότερο αυτά που εκπροσωπεί. Η
χριστιανική θρησκεία μας εξηγεί την δημιουργία του κόσμου και την καταγωγή του
ανθρώπου με έναν τρόπο που μοιάζει περισσότερο με παραμύθι. Μας πληροφορεί, ότι
καταγόμαστε από τον Αδάμ και την Εύα και ότι δημιούργησε τον κόσμο σε εφτά
μέρες. Έλα όμως, που βρέθηκαν οι επιστήμονες, που το έψαξαν το θέμα και σύμφωνα
με αυτούς, η γη δημιουργήθηκε από διάφορες εκρήξεις στο σύμπαν και φυσικά δεν
καταγόμαστε από τον Αδάμ και την Εύα αλλά από τους πιθήκους! Άλλωστε, θέλω να
ελπίζω ότι δεν είμαστε τόσο τρελοί ώστε να πιστεύουμε ότι καταγόμαστε από δύο
ανθρώπους οι οποίοι είναι φτιαγμένοι από πηλό. Έτσι δεν είναι;
Με το να πιστεύουμε στον Θεό, εκφράζουμε την
ανάγκη μας να πιστεύουμε σε κάτι ανώτερο από εμάς. Όταν νοιώθουμε αδύναμοι,
ζητάμε βοήθεια από το Θεό. Όταν δεν μπορούμε να εξηγήσουμε ένα φαινόμενο ή ένα
γεγονός, το αποδίδουμε και αυτό στο Θεό. Και αυτό είναι που με εξοργίζει
περισσότερο. Διότι δεν ψάχνουμε να βρούμε την αλήθεια, αλλά επαναπαυόμαστε στην
ιδέα ότι όλα μας τα έχει δώσει ο Θεός. Είτε είναι κάτι καλό, είτε κάτι κακό.
Ενδεικτικά, πρόσφατα είχα μία συζήτηση τέτοιου
περιεχομένου με έναν καθηγητή θρησκευτικών και είχαμε μια ισχυρή διαφωνία. Σαν
εκπρόσωπος της χριστιανικής θρησκείας, υποστήριζε εκείνη την πλευρά, λέγοντάς
μου, ότι η χριστιανική θρησκεία είναι η μόνη αληθινή θρησκεία, καθώς οι υπόλοιπες
θρησκείες αποτελούν απομίμηση της χριστιανικής θρησκείας. Επιπρόσθετα,
αναφέρθηκε στους Αγίους καθώς –σύμφωνα με τα λεγόμενά του- είχε γνωρίσει έναν
Άγιο άνθρωπο που τον εκτιμούσε πολύ. Φυσικά διαφώνησα ως προς την αγιότητα του
ατόμου αυτού, καθώς δεν πιστεύω ότι υπάρχουν Άγιοι. Πιστεύω ότι υπάρχουν καλοί
άνθρωποι που αγαπάνε –μάλλον- λίγο
παραπάνω τους συνανθρώπους τους και το δείχνουν.
Σε αυτό το σημείο ίσως να περιμένατε να πω ότι
η χριστιανική θρησκεία είναι άθλια, ότι δεν έχει λόγο ύπαρξης, ότι προτιμώ να
πάω να φροντίζω κορμοράνους στον Αμαζόνιο από το να ξαναπατήσω τα πόδια μου σε
εκκλησία και άλλα τέτοια κοινότυπα, αλλά δεν θα το κάνω. Άλλωστε δεν είναι ο
σκοπός μου αυτός. Όλα αυτά τα αναφέρω απλά για να σας προβληματίσω.
Προσωπικά, εκτιμώ περισσότερο την θεωρία του
Δαρβίνου αναφορικά με την φυσική επιλογή και την εξέλιξη. Δεν μας
δημιούργησε ο θεός, αλλά εξελιχθήκαμε σε βάθους χρόνου. Και θα συνεχίσουμε να
το κάνουμε! Ποιος μπορεί να μην πιστεύει στην θεωρία της εξέλιξης; Δεν λέω,
είναι ωραία να πιστεύουμε ότι όταν πεθάνουμε, θα πάμε στον παράδεισο και
χαβανέζες χορεύτριες θα μας κάνουν αέρα, αλλά δεν είναι αλήθεια!
Και φτάνουμε στο σημείο όπου ένας κύριος εν
ονόματι Michael Behe, ξυπνώντας ένα πρωί, αποφάσισε να παντρέψει
την θρησκεία με την επιστήμη. Το ζεύγος το ονόμασε «ευφυή σχεδιασμό», αλλά σαν
βιοχημικός που είναι θα έπρεπε να γνωρίζει ότι το λάδι και το νερό δεν ενώνονται.
Η θεωρία αυτή, έρχεται πιο κοντά στον δημιουργισμό, ο οποίος υποστηρίζει ότι το
σύμπαν δημιουργήθηκε από υπερφυσικά όντα.
Ο ευφυής σχεδιασμός λέει ότι κάποια ανώτερη
δύναμη βοήθησε ή ακόμη καλύτερα, δημιούργησε την εξέλιξη υποστηρίζοντας ότι ο
κόσμος είναι τόσο περίπλοκος, που είναι αδύνατο να προέκυψε από φυσικές
διεργασίες (βλέπε φυσική επιλογή), άρα πρέπει να δημιουργήθηκε από κάποια
ανώτερη νοημοσύνη. Με δικά μου λόγια, είναι μία θρησκευτική θεωρία που τον θεό
τον ονομάζει «ανώτερη νοημοσύνη». Δηλαδή, όχι, δεν υπάρχει θεός, αλλά υπάρχει
μια ανώτερη δύναμη! Και σας ρωτώ, βλέπετε να διαφέρει κάπου με την θρησκεία???
Το εξοργιστικό είναι, ότι το συμβούλιο
παιδείας του Κάνσας επέτρεψε να διδάσκετε στην βιολογία ο ευφυής σχεδιασμός
μαζί με την εξελικτική θεωρία διότι, σύμφωνα με τα λεγόμενά τους, είναι και οι
δύο πιθανές θεωρίες και
διατείνονται ότι οι μαθητές πρέπει να ενημερώνονται για τα υποτιθέμενα κενά στη
θεωρία της εξέλιξης. Τώρα, πως γίνεται να διδάσκεται μια θεωρία
που δεν έχει καμία επιστημονική βάση, σε ένα μάθημα όπως η βιολογία που ανήκει
στο επιστημονικό πεδίο, δεν γνωρίζω. Ακούω πάντως, τα κόκαλα του Δαρβίνου να
τρίζουν…
Μετά από όλα αυτά, άρχισα να επεξεργάζομαι
λίγο παραπάνω το θέμα του «ευφυούς σχεδιασμού». Αναρωτιόμουν, γιατί να θέλει να
πιστέψει κάποιος την θεωρία αυτή. Δεν έχει κάποια επιστημονική βάση, δεν μιλάει
ξεκάθαρα για την πίστη σε κάποιο θεό, με λίγα λόγια είναι κάτι γενικό και
αόριστο. Άρα γιατί;
Από την μία, ο κόσμος ίσως να κατάλαβε ότι η
πίστη σε μια θρησκεία και σε έναν θεό, δεν έχει θέση στις μέρες μας, όπου η
επιστήμη μπορεί να δώσει μια λογική εξήγηση για τα πάντα. Μπορεί να εξυπηρετούσε
κάποιο σκοπό χιλιάδες χρόνια πριν, αλλά στον 21ο αιώνα είναι λογικό
να μην πιστεύουμε και να μην ακολουθούμε σαν πρότυπο τους μύθους ενός βιβλίου
που γράφτηκε την εποχή του Χαλκού. Πολύ ωραία όλα αυτά και πολύ σωστά! Από την
άλλη πλευρά, έχουμε την επιστήμη που καταρρίπτει την ύπαρξη ενός δημιουργού και
υποστηρίζει την θεωρία της εξέλιξης και της φυσικής επιλογής των οργανισμών. Σε
αυτό το σημείο, θεός δεν υπάρχει και είμαστε προϊόν εξέλιξης του πιθήκου. Το
θέμα είναι, ότι η επιστήμη σκότωσε την πίστη στη μεταθανάτια ζωή και ακύρωσε την αίσθηση του σκοπού
και του νοήματος που προσέφερε παραδοσιακά η θρησκεία.
Ίσως για αυτό, ένα ποσοστό ανθρώπων στράφηκε
στον ευφυή σχεδιασμό. Η θεωρία αυτή παρόλο που δεν κάνει λόγο για μεταθανάτια
ζωή, τους δίνει την ελπίδα ότι κάτι εκεί έξω είναι ανώτερο από αυτούς, τους επαναφέρει
το ενδεχόμενο ότι η ανθρώπινη ζωή έχει κάποιο σκοπό και ότι ανήκει σε ένα
ανώτερο σχέδιο. Σα να λέμε, φτού και από την αρχή.
Φτάνοντας προς το τέλος, νομίζω πως ήρθε η ώρα
να σας συστήσω τον Ρίτσαρντ Ντόκινς. Έναν
από τους μεγαλύτερους εξελικτικούς βιολόγους της εποχής μας και εισηγητή της
έννοιας «μιμίδιο»
στην κοινωνική βιολογία. Και άθεος. Δεν μου φαίνεται παράξενο που είναι άθεος,
είναι επιστήμονας, επικριτής του δημιουργισμού και υπερασπιστής της φυσικής
επιλογής. Η αναφορά μου σε αυτό το άτομο δεν είναι τυχαία.
Ο Ντόκινς υποστηρίζει ότι δεν υπάρχει
ένας υπερφυσικός δημιουργός ή θεός και ότι η θρησκευτική πίστη μπορεί να
χαρακτηριστεί ως ψευδέσθηση, ως μία ψευδής εμμονή και πεποίθηση. Χαρακτηρίζει την πίστη σαν μία ρηχή υποκρισία που μπορεί
μετέπειτα να οδηγήσει σε πιο επικίνδυνες ιδέες.
Θεωρεί την θρησκεία και την επιστήμη
εκ δια μέτρου αντίθετες. Επιστήμη είναι η πειθαρχία στην έρευνα και στην
εποικοδομητική αμφισβήτηση, αναζητώντας με λογική, απόδειξη και λόγο για να
βγάλει συμπεράσματα. Αντιθέτως η πίστη, αποτελεί μια απόλυτη αναστολή των
κριτικών ικανοτήτων. Η επιστήμη προχωράει θέτοντας υποθέσεις, ιδέες, μοντέλα,
και μετά προσπαθεί να τα διαψεύσει. Άρα ένας επιστήμονας θέτει συνεχώς
ερωτήματα, όντας σκεπτικιστής. Η θρησκεία παίρνει την μη ερευνημένη πίστη και
την μετατρέπει σε ακλόνητη αλήθεια, μέσα από την δύναμη του συστήματος και του
περάσματος του χρόνου. Εν ολίγοις, η επιστήμη βασίζεται σε αποδείξεις ενώ η
θρησκεία στην πίστη στο ανύπαρκτο.
Ένα ακόμη θέμα που θίγει ο Ρίτσαρντ
Ντόκινς είναι η θρησκευτική τρέλα που κατακλύζει ορισμένους πιστούς, αναφορικά
με την θρησκεία τους. Η βαθιά ριζωμένη πίστη που έχουν, τους ωθεί να προκαλούν
θρησκευτική τρομοκρατία σε αλλόθρησκους. Προωθούν τον παραλογισμό σαν μια
θετική αρετή και διαπράττουν εγκλήματα στο όνομα της θρησκείας τους. Έχουν γραφτεί
πολλές μαύρες σελίδες στην ιστορία με πολέμους που έχουν γίνει από υπερβολικά
θρησκόληπτους πιστούς. Αυτή είναι άλλη μία απόδειξη, ότι η πίστη σε μία
θρησκεία μπορεί να προκαλέσει ακραίες συμπεριφορές. Και για αυτούς που
ισχυρίζονται ότι μια κοινωνία χωρίς θρησκευτική ηθική, θα ήταν μια κοινωνία
χωρίς κανόνες και ηθικούς φραγμούς, έχω να πω ότι δεν έχω δει ποτέ κάποιον άθεο
να πράττει εγκλήματα σε βάρος συνανθρώπων του, στο όνομα κάποιας θρησκείας.
Η επιστήμη δεν μπορεί να αποδείξει
την μη ύπαρξη του θεού, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι υπάρχει θεός. Σας παραθέτω
το πρωτότυπο άρθρο του φιλόσοφου Μπέρτραντ
Ράσελ που μιλάει για
την Επουράνια τσαγιέρα, και τα συμπεράσματα δικά σας:
«Αν έλεγα ότι μεταξύ Γης και Άρη υπάρχει μία
πορσελάνινη τσαγιέρα σε ελλειπτική τροχιά γύρω από τον ήλιο, κανείς δεν θα
μπορούσε να διαψεύσει τον ισχυρισμό μου, αρκεί να πρόσθετα ότι η τσαγιέρα είναι
τόσο μικρή που δεν θα μπορούσαν να την ανιχνεύσουν ούτε τα πιο ισχυρά
τηλεσκόπιά μας.
Όμως, αν στη
συνέχεια έλεγα ότι, αφού ο ισχυρισμός μου δεν μπορεί να διαψευστεί, θα ήταν
ασυγχώρητη απρέπεια να τον αμφισβητούμε με την λογική μας, τότε οι περισσότεροι
δικαίως θα θεωρούσαν ότι έλεγα ανοησίες.
Αν όμως η
ύπαρξη μιας τέτοιας επουράνιας τσαγιέρας αναφερόταν σε πανάρχαια βιβλία, και
διδασκόταν ως ιερή αλήθεια κάθε Κυριακή, και ενσταλαζόταν στα μυαλά μικρών
παιδιών σε όλα τα σχολεία, τότε ακόμα και ο παραμικρός δισταγμός, θα ήταν
τέτοιο δείγμα εκκεντρικότητας, που σε φωτισμένους καιρούς θα απέφερε στον
αμφισβητία το επίζηλο προνόμιο της ψυχιατρικής φροντίδας, ενώ σε πιο πρώιμη
περίοδο την Ιερά Εξέταση.»
Δεν μπορώ να ξέρω πως
θα αντιδρούσε η ξαδέρφη μου εκείνο το βράδυ αν της έλεγα ότι ο παππούς μας δεν
είναι αστέρι στον ουρανό, αλλά βρίσκετε απλά στο κοιμητήριο, εκεί που τον
είχαμε αφήσει λίγες μέρες πριν. Ίσως να με έβριζε ή μπορεί να μην μου
ξαναμιλούσε. Ποτέ δεν θα μάθω. Μακάρι κάποια στιγμή να μπορέσουμε να ανοίξουμε
τα μάτια μας και να δούμε τον κόσμο όπως είναι. Οι άνθρωποι λένε ότι σίγουρα
υπάρχει κάτι παραπάνω από αυτό που βλέπουμε. Αλλά τι παραπάνω θέλουμε;
Ολόκληρος ο κόσμος είναι στα πόδια μας και περιμένει να τον εξερευνήσουμε. Δεν
έχει νόημα να κολλάμε σε κάποια θρησκεία που το μόνο που έχει να μας δώσει
είναι ανόητες και μη ικανοποιητικές απαντήσεις στα ερωτήματά μας. Η ζωή είναι
όμορφη χωρίς να χρειαζόμαστε να επικαλούμαστε κάποιον θεό για να το
καταλάβουμε. Προτιμώ να δω τον κόσμο όπως είναι, χωρίς θρησκευτικές
προκαταλήψεις που περιορίζουν το μυαλό και προσβάλλουν την νοημοσύνη μου.
Ελπίζω να κάνετε το ίδιο.
by M.K.
